Xakilixuten 2CVa sastrakan

Rafa Castellano | Argazkiak eta testua

Euskal Herriak bere Amazoniak baditu, eta duela gutxi, korkoi albinoen bila nenbilenean – pirañak geldiune biologikoan daude eta - nire begien aurrean 'déja vécu' ohizko dartada zerion tramankulu txit ikonikoa agiri zitzaidan. Ze flaxa, tto, zin dagit porestas. Nola edo hala, auskalo, ibai batengandik gorutz kokatua, fosilak bardapean – eukalipto, magnolio, gorostia, pinu, aristi, intxaurrondo, sagarrondo -- diztiratzen zuen.

Lignina, ahien, huntzosto eta garoazko sastrakan blai gure OHE (Objetu Hegalari Ezezaguna) zegoen. Omertà, faborez, eskatzen dizuet. NASAkoek erne daude beti eta kontuz gero beraiekin.
Aldaketa klimatikoak zoroametsak eta liluraldiak sortzen dituela jakitenek behin eta berriro baieztatzen digutela bapatean burura etorri zitzaidan. Bada, minutu batzuk aurrean, superbizipen ariketei ekiten ari nintzen eta arlo honetan kauziño guztiak gutxi dira. Zehazki, nahiko masusta susmagarriak, onddo ezbaikorrak eta atsozaharrek sugeen elikadura deitzen dioten basaranak jan egin nituen amarretako hutsartean. Hori dela eta, patrika marsupialan neraman kamera analogiko-triasikoa agudo zorrotik atera eta gero, destatu eta arma tiro pum fenomenoaren froga materiala lortzeko egin nuen.

Ankartean badaezpadaere txirrika izkuturik, K. argazkilariengana joan nintzen eta filma errebela diezadala eskatu nion. Ia astebete zehar suspentsean geratu nintzen: hiltzear daude, argazkimakina daktilarrak. Azken finean, hor zegoen aurkikundea. Uf! Ez nuen aluzinatu: hortxe bertan paperezko irudiek Zakilixuten 2CVa Euskal Herriko edozein lekuan darraiela ziurtatzen ziguten. Ez zen horregatio nahikoa, eta leku harrigarrira laister itzuli nintzen, orain digitalarekin. Klik eta klak, eta hor duzue emaitzak.

Ahuntzak eta ardiak Zakilixuten 2CV inguratzen ohi dituzte. Norbaitek, kobrezko hariak lapurtzeko asmoz, kapota ireki zion. Honezkero, soroko maizterrak 2CVa miraria langa barik itxituraz babestu du. Duchamp bizirik! Azkeneko irudian, argi eta garbi Zakilixuten 2CV ospetsua dela, xuxtu-xuxtu Iparraldean kotxe hauen 40 urteak ospatzen ari direnean, konprobatuko duzue.

Bai, batzutan ezin dugu nostalgia ekiditzea eta Zakilixuten pikaderoa ganbaran geneukala -- “EGIN”go “Solasjaipausa” orrialdean hain zuzen ere -- guztiok hunkitzen gaitu. Farre egizue, arren. Pegatak argi esaten du, Gaueko Eskolak laguntza eske. Ikastaroa hasi du, helduentzat ere. Ez da behin ere ez berandu. Tto.

Xabierren oroimina

Fito Rodriguez | Idazlea

Idazketarako Xuxenen aholkuaren kontra horra aurreko astean esan zidana: oroimina!

Pasaia 1931-1939, zanpatuen oroimina bere azken liburuaren izenburuaz ari zen Xabier Portugal niretzako eskaintza idazten zuen bitartean. Ulertu nuen, noski, nahiz eta bera, niretzat behintzat, zuzentasunaren eredua izan den beti.

Baina, halaber, subertsioa maite zuenez, zinemak, jazzak eta herri hizkerak etengabe sortzen dituen bertsio desberdinak ere maitagarriak izan ohi dira berarentzat.

Bera, bere herrian bezain beste maitaturik.

Azken urte hauetan sasoiaren aurka eraman izan duen borroka, berez kultura orok daraman bera, denbora galduren bila izan delakoan nago, berarentzat denbora-pasak ere ihes doan oraina berreskuratzeko ahalegin bihurtzen baitzen.

Nekatu ahala ahalegindu, zaindu... askotan mindu.

Itsasoa besterik ikusten ez denean lehorra ukatzen duena nabigatzaile eskasa izaten da. Itsas herri baten alkatea izan denak badaki ura eta lurra bereizten eta nori berea ematen.

Berari, bere herriak dagokiona emango dio.

Heriotza itsasoa bezain handia izan daiteke edota ur tanta bezain txikia, baina bustitzen du. Eta zipriztintzen gaitu...

Ez dakit denbora isuri edo agortu egiten den, ukiezina baita.

Ukaezina da, ordea, zure denbora bukatu arren zirtaturik utzi gaituzula.

Zirt edo zart egin behar izan denean beharreko jakinduria, egonarria eta kemena erakusten jakin izan duzulako. Erakaslea bezain erakarlea izan baitzara.

Zu gabe ere ikasle izan dituzunak gogoratzen dira horretaz.

Eta, zurean esan ohi den moduan: gogoratzen dira zurekin.

Eta orain, denok ikasle, hura ere egiten jakin behar izango dugu denok:

zu gaberik, zutaz oroitzen...

Gogoratzen al duzu Alfred Hitchcocken Spellbound hori ?

Ingrid Bergman eta Gregory Peck maiteminduko zirela begi-bistakoa zen pelikularen hasieratik bertatik eta, jakina, hala gertatu zen.

Baina maitatzea eta maitemintzea ezin dira guztiz gauza bera izan, ez da?

Zu gabe oroiminez gaude. Zuk erakutsi zenigun eta.

["Berria", 2008-09-03]

Herria sentitzen zuen gizona

Xabier Portugal kazetaria eta Pasaiako alkate ohia hil da, gaixotasun baten ondorioz, 56 urterekin

Irune Berro | Berria

Jazzerako zuen zaletasuna zinematik zetorkion Xabier Portugali. «Hein handi batean bai, bederen», Portugalek berak BERRIAn idatzitako artikulu batean azaldu zuenez. Musika eta zinema kritikari baitzen Portugal. Eta irakaslea. Eta Pasaiako alkate eta zinegotzi ohia. Langile fin eta nekaezina, ezagutu zutenek diotenez. Eritasun baten ondorioz, atzo zendu zen Xabier Portugal Arteaga, sorterrian, Pasaian (Gipuzkoa), 56 urte zituela.

Gazte-gaztetatik zituen gogoko Count Basie, Chet Baker, Paul Gonsalves, Dave Brubeck, Ben Webster, Monty Alexander edota Oscar Petersonek zinemarako konposatutako doinuen bertsioak, «jatorrizkoak behin eta berriro entzuteak bere mugak dituela ohartuta». «Musikari handi haien eskuak izan ziren gaztetatik jazzaren magalean murgildu nindutenak, beraien musikak nire ametsak kulunkatzen zituen bitartean».

Basie, Baker, Brubeck eta Websterrekin hasitako bidaiak Euskal Herriko aldizkari eta kazeta ugaritara eraman zuen Portugal. Anaitasuna, Zeruko Argia, Argia, Jakin, Punto y Hora, Egin, Gara eta BERRIAra, besteren artean. Argitalpen horietan musika, zinema, historia eta bestelako gaiei buruzko lan ugari kaleratu zituen.

Donostiako Jazzaldian eta Zinemaldian lagundu zuen, baita Donostiako eta Irungo zinema amateur jaialdietan ere. Epaimahaikide aritu zen luzaro festibal bi horietan, Lekeitioko Euskal Zinemaren Topaketetan egin zuenez.

Euskal Herriko historiari, orobat, ahalegin biziak eskaini zizkion Portugalek. Historia ikertzeari, berreskuratzeari eta dibulgatzeari. Irrika horri jarraiki sortu zuen Pasaia 1931-1939-Zanpatuen Oroimina liburua. Pasaitarren testigantzak jaso eta prentsa artikuluak nahiz artxiboetako dokumentuak arakatu zituen, Pasaian, 1931tik 1939a bitartean izandako gertakari nagusien berri emateko.

Pasaiako Udalak eskatuta osatu zuen Portugalek Pasaia 1931-1939-Zanpatuen Oroimina, eta iragan otsailean argitaratu zuten Sorginarri bildumaren baitan. «Orain arte ezkutuan izan dena azaleratzeko» xedearekin sortutako liburua dela azaldu zuen aurkezpen ekitaldian Portugalek. Gerra galdu zutenak dira obra horren protagonistak. «Ez bereziki goraipatu nahi ditudalako, haien testigantzaren berri eman nahi dudalako baizik», adierazi zuen orduko hartan.

Herrigintzan buru-belarri

Politika eta herrigintza lanerako esparru izan zituen, halaber. Portugalek gorputz eta arima lan egin zuen Pasaiaren alde. 1987. eta 1995. urteen artean alkate izan zen, Herri Batasunarekin. Eta 1999tik 2003ra Kulturako zinegotzi kargua bete zuen, Euskal Herritarrok plataformako hautetsi gisa.

Herriko San Fermin jaien alde ere lan eskerga egin zuen. Horregatik Saltzeroak peñak Sanferminetako Saltzero nagusi izendatu zuen aurten.

Pasaia-Lezo Lizeoko irakasle eta zuzendari ere izan zen Xabier Portugal, denbora luzez. Baina erretiratua zegoen jada.

Portugalen gorazarrez, dolu eguna ezarri, eta ikurrinak masta erdian jarri dituzte Pasaian. Maider Ziganda alkateak (EAE-ANV) herrikideak eginiko lana gogoratu eta goratu du. «Ez da alferrikakoa izango, denon artean lortuko dugu berak amestutako herria». Zigandaren arabera, «Portugalek herria sentitzen zuen».

Gaur egingo dute haren aldeko hileta elizkizuna, Pasai Antxoko San Fermin parrokian, 19:30ean.

["Berria", 2008-09-03. Argazkia: Judit Fernandez/Argia]

Fallece Xabier Portugal, colaborador de EGIN

«Xabier Portugal es el salsero mayor, fue alcalde de Pasaia y del Lizeo director. Presentaba el pregón, fue Cocinero Mayor y, entre otras cosas más, también es gran escritor. ¿Es verdad? ¡Sí, señor! ¡Xabi, eres el mejor!».

Con estos versos describían, hace apenas dos meses, la figura de Xabier Portugal. Versos que fueron entonados por cerca de un centenar de integrantes de la comparsa Saltseroak antes de la entrega de la ya tradicional camisa roja que simboliza al Saltsero Mayor de los sanfermines. Un emocionado Portugal confesaba que este cargo era «un reconocimiento popular» al trabajo realizado a lo largo de toda su vida.

Fallecía ayer con 56 años de edad y a consecuencia de una larga enfermedad quien en otro tiempo fue primer edil pasaitarra, además de concejal de Cultura, profesor, responsable de Pasaia-Lezo Lizeoa e integrante durante más de treinta años de la comisión de fiestas de Antxo, entre otras muchas labores. Este extenso y variado currículum convirtió a Portugal en una persona referente más allá de la bahía pasaitarra.

El cometido más conocido de Portugal fue ostentar la Alcaldía entre 1987 y 1995 bajo las siglas de Herri Batasuna. A los largo de todos estos años, al igual que en su etapa de concejal de Euskal Herritarrok entre 1999 y 2003, fue el presidente de la Comisión de Cultura del Consistorio, y sus aportaciones desde esos cargos fueron la principal baza para nombrarle Saltsero Mayor 2008.

Antxotarra como el que más

El vínculo de Portugal con las fiestas sanfermineras de Pasai Antxo comenzó hace más de 30 años. Como recordó ayer a GARA su compañero y amigo Ricardo del Pozo, la colaboración de Portugal con la comisión de fiestas del distrito antxotarra arrancó en la época en la que era teniente-alcalde Juan Luis Valverde. Su presencia en los grupos de trabajo del Ayuntamiento, organizados tras la muerte de Franco, y su posterior responsabilidad al frente del Ayuntamiento estrecharon, más si cabe, su relación con la organización de las fiestas y con todas aquellas actividades que contribuyeran a la participación de la gente en la preparación de los sanfermines.

Más allá de la labor realizada en el Consistorio, su amor por el mundo del cine fue la cualidad que hizo de Portugal un crítico conocido en Euskal Herria. El vecino de Pasaia colaboró en numerosas publicaciones, como las revistas ``Anaitasuna'', ``Zeruko Argia'', ``Argia'', ``Jakin'' o ``Punto y Hora'' o en los diarios ``Egin'' y GARA. En todos ellos vertió sus comentarios sobre cine y jazz.

Por ello, no era extraño que participara de una u otra forma en el Festival de Jazz o en el Zinemaldia, las dos grandes citas culturales de Donostia.

Además, el pasado febrero vio la luz el libro «Pasaia 1931-1939. La memoria de los vencidos». Un documento en el que Xabier Portugal analiza cronológicamente los principales sucesos acaecidos desde la proclamación de la II República hasta la finalización del alzamiento militar fascista en el Estado español y su repercusión en la vida pasaitarra.

Ejemplo para los más pequeños

Portugal también ha estado unido a las nuevas generaciones como profesor de Primaria en el Lizeo de Pasaia-Lezo, del que llegó a ser director. Y uniendo su interés por el cine y la educación, durante cuatro años fue el responsable de la sección de programas audiovisuales de la Federación de Ikastolas de Gipuzkoa. Pasaia-Lezo Lizeoa quiso honrar su figura y el pasado abril le brindó un merecido homenaje.

Hoy, a partir de las siete y media de la tarde, se oficiarán en la parroquia de San Fermín de Pasai Antxo los funerales por Xabier Portugal, una cita que no se perderán muchos pasaitarras para despedir al que en los pasados sanfermines se describió como «el perejil de todas las salsas».

["Gara", 2008-09-3]